Andrzej Wajda

Η Τριλογία του πολέμου

 

Οι τρεις πρώτες μεγάλου μήκους ταινίες του Πολωνού σκηνοθέτη Andrzej Wajda,γυρισμένες από το 1955 ως το 1958 έχουν για θέμα το Β Παγκόσμιο πόλεμο, και τις συνέπειες του στην Πολωνική κοινωνία. Αν και γυρισμένες με χρονολογική σειρά, είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους τόσο στους πρωταγωνιστές, όσο και στο ύφος.

Η πρώτη ταινία είναι το Pokolenie (ελλ.τίτλος: Η γενιά), και και μας μεταφέρει στην κατεχόμενη από τους ναζί Βαρσοβία το 1942. Πρωταγωνιστής είναι ο Stach, ένας έφηβος βοηθός μαραγκού, ο οποίος με αφορμή τις κουβέντες που κάνει με τον μαρξιστή συνάδελφο του, και την γοητεία που ασκεί επάνω του μία όμορφη καθοδηγήτρια, αποφασίζει να δημιουργήσει μία ομάδα από συνομήλικούς του και να ενταχθεί στο αντιστασιακό κίνημα.

Στο ντεμπούτο του ο Wajda εντυπωσιάζει, από την πρώτη κιόλας σκηνή με το μεγάλης διάρκειας και περιστροφικό μονοπλάνο. Βαθιά επηρεασμένος από τον Ιταλικό νεορεαλισμό, μας δείχνει την μετεξέλιξη ενός νεαρού απολιτίκ νέου, όχι μόνο σε μαχητή της αντίστασης, αλλά και καθοδηγητή για την εγκαθίδρυση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας.

Σε έναν από τους συντρόφους του Stach συναντάμε τον νεότατο τότε Roman Polanski.

Στο Kanal (ελλ.τίτλος:Οι Ήρωες της Βαρσοβίας) μας διηγείται, την κορυφαία γενικευμένη εξέγερση που έγινε κατά την διάρκεια της Γερμανικής κατοχής σε όλη την Ευρώπη. Την εξέγερση της Βαρσοβίας. Είναι η τελευταία μέρα της ζωής μιας ομάδας εξεγερμένων, οι οποίοι αποκομμένοι και περικυκλωμένοι σε έναν θύλακα, προσπαθούν μέσω των υπονόμων να φτάσουν σε ένα πιό ασφαλή τομέα της πόλης.

Εδώ θα κάνω μία παρένθεση και θα αναφερθώ για λίγο στην ιστορία της εξέγερσης.

Στις αρχές Αυγούστου του 1944 με τους Σοβιετικούς να έχουν ήδη περάσει τα σύνορα της Πολωνίας, η Πολωνική αντίσταση αποφασίζει να καλέσει σε μία μαζική εξέγερση τους μαχητές της, για να διώξουν τους Ναζί από την Βαρσοβία.30.000 περίπου φτωχά εξοπλισμένοι και εκπαιδευμένοι κυρίως σε ανταρτοπόλεμο Πολωνοί, έρχονται αντιμέτωποι με 20.000 καλά εξοπλισμένους Γερμανούς.

Τις πρώτες μέρες οι Πολωνοί καταφέρνουν να ελευθερώσουν το κέντρο και κάποιες γειτονιές, όμως οι Σοβιετικοί έχοντας φτάσει στα περίχωρα της πόλης, σταματάνε την προέλαση, και αρνούνται τον ανεφοδιασμό των Πολωνών.Οι Γερμανοί ανασυγκροτούνται, συντρίβουν την εξέγερση, και παραδίδουν την Βαρσοβία στις φλόγες.Οι ιστορικοί ισχυρίζονται ότι η μη προθυμία των Σοβιετικών για βοήθεια, οφείλεται στην απόφαση του Στάλιν να είναι αυτός ο ελευθερωτής της Βαρσοβίας και όχι ο ίδιος ο Πολωνικός λαός.

Στην ταινία μας πίσω, ο Wajda αφού μας παρουσιάσει τους κύριους χαρακτήρες του, ορθά κοφτά μας ανακοινώνει από την αρχή ότι όλοι πρόκειται να πεθάνουν κατά την διάρκεια της ημέρας. Δεν υπάρχει κανένα σασπένς καμία ελπίδα ότι κάποιος μπορεί να σωθεί. Η απέλπιδα προσπάθεια τους να διαφύγουν μέσα από τους υπονόμους, κάνει την μοίρα των ανθρώπων αυτών ακόμα πιο τραγική. Δεν υπάρχει τίποτα το ηρωικό στον θάνατό τους, κανείς δεν πεθαίνει στην μάχη, αλλά σαν τα ποντίκια αφανίζονται σε αυτό το βρομερό και κλειστοφοβικό περιβάλλον. Όποιος καταφέρνει να βγει έρχεται αντιμέτωπος με το εκτελεστικό απόσπασμα.Η απουσία ελπίδας είναι που κάνει την ταινία αυτή τόσο απαισιόδοξη. Η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα, οι Γερμανοί φεύγουν, οι Σοβιετικοί είναι προ των πυλών. Τέλος.

Προβλήθηκε στις Κάννες και απέσπασε το μεγάλο βραβείο της κριτικής επιτροπής.

Η ταινία που κλείνει την τριλογία αυτή, είναι το Poiol i Diament (ελλ.τίτλος:Στάχτες και Διαμάντια) και αναφέρεται στις πρώτες μεταπολεμικές ώρες της Πολωνίας. Είναι η πιο ώριμη από τις τρεις, και σίγουρα η πιο αντικομφορμιστική.

Στην πρώτη σκηνή, η ενέδρα που στήνεται σε κάνει να νομίζεις ότι ακόμα βρισκόμαστε στα χρόνια της κατοχής και της αντίστασης. Όμως όχι, είναι Πολωνοί του εθνικού στρατού, με εντολή να σκοτώσουν ένα υψηλόβαθμο μέλος του Κομμουνιστικού κόμματος, που πρόκειται να περάσει με το αυτοκίνητό του από το σημείο. Όμως κάτι πάει στραβά και αντ΄αυτού σκοτώνουν δύο αθώους εργάτες. Τους δίνεται μία δεύτερη ευκαιρία να εκτελέσουν την αποστολή τους, μέχρι το άλλο ξημέρωμα.

Στην ταινία τρεις είναι οι κύριες φιγούρες που συμβολίζουν τις διαφορετικές αντιλήψεις και στάσεις ζωής του ίδιου του Πολωνικού λαού. Ο Maciek ένας νέος που συνεχίζει τον πόλεμο μόνο που τώρα την θέση των ναζί έχουν πάρει οι κομμουνιστές, συμβολίζει αυτούς που πολέμησαν την Γερμανική κατοχή και τώρα βρίσκονται και πάλι αποκλεισμένοι και κυνηγημένοι από μία άλλη κατοχή . Ο Szczuka εθελοντής στον εμφύλιο της Ισπανίας, αυτοεξόριστος στην Μόσχα κατά την διάρκεια της κατοχής, και μέλος του ΚΚ Πολωνίας, είναι το κομμάτι αυτό που συντάσσεται με την νέα τάξη πραγμάτων, και είναι έτοιμη να αναλάβει τους ρόλους για την οικοδόμηση ενός σοσιαλιστικού παραδείσου η ενός σταλινικού καθεστώτος ανάλογα από ποια σκοπιά βλέπει κανείς τα πράγματα. Και ο Drewnowski γραμματέας του Szczuka ο οποίος ναι μεν είναι συμπαθών με τους αντιφρονούντες, παράλληλα όμως ψάχνεται και για μία θέση στην κομματική ιεραρχία, είναι το είδος του οπορτουνιστή που δεν καταλαβαίνει από ιδεολογίες, και μόνος σκοπός του είναι η ανέλιξη του στην κοινωνική και οικονομική πυραμίδα, με όποιο κόστος έχει αυτό στους άλλους. Ενώ περιβάλει τον μεν Maciek με αγάπη και τον Szczuka με τον δέοντα σεβασμό, κρατώντας και τους δύο σε μία γκρίζα ζώνη, για τον Drewnowski επιφυλάσσει έναν ιλαροτραγικό ρόλο.

Μεγαλειώδης η ερμηνεία του Zbigniew Cybulski ως Maciek. Ο Wajda τον επέλεξε γιατί είχε δει τον James Dean στο Παρίσι και του ζήτησε μία αντίστοιχη αντικομφορμιστική προσέγγιση, γεγονός που του έδωσε το παρατσούκλι "Πολωνός James Dean", αν και προσωπικά τον βρίσκω και πιο cool και καλύτερο ηθοποιό από τον Αμερικανό ομόλογό του. Η γοητεία και το χάρισμα του, σε συνδυασμό με την γεμάτο δυναμισμό ερμηνεία του, δημιούργησε παροξυσμό στους νεαρούς της εποχής.Ο Maciek είναι ένας επαναστάτης με αιτία,μα πάνω από όλα θέλει να ερωτευθεί, να μεθύσει, να ζήσει.Τα γυαλιά ηλίου που φοράει σε όλη την διάρκεια της ταινίας, δημιούργησαν ολόκληρη μόδα στην Πολωνία στα 50ς.Κρίμα που έφυγε από την ζωή μόλις 40 χρονών.

Η ταινία λόγω του σκοτεινού θέματος της, απαγορεύτηκε να προβληθεί στο εξωτερικό. Μία κόπια στάλθηκε κρυφά στην Βενετία όπου κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα στο ομώνυμο φεστιβάλ.

Βαθιά πολιτικές και οι τρεις ταινίες του, ο Wajda ο οποίος ποτέ δεν ήταν θιασώτης του καθεστώτος (μην λησμονάμε ότι ο πατέρας του ήταν από τούς εκτελεσθέντες στην σφαγή του Katyn) προσπαθεί να ισορροπήσει μεταξύ των μηνυμάτων που θέλει να περάσει, και την λογοκρισία.

Στην Γενιά, ήρωες είναι οι έφηβοι, επηρεασμένοι από τις μαρξιστικές ιδέες,και εντασσόμενοι στην αντίσταση, σιγά σιγά αποκτούν πολιτική συνείδηση.Είναι ο σπόρος που θα στηριχθεί η σοσιαλιστική κοινωνία. Υπάρχει επίσης μεταξύ αυτών και των άλλων αντιστασιακών ομάδων μία αντιπαλότητα. Οι μεν εκπρόσωποι του λαού, οι δε της μπουρζουαζίας.  
Μπορεί ο Στάλιν να έχει πεθάνει δύο χρόνια πριν, όμως η λεγόμενη αποσταλινοποίηση βρίσκεται ακόμα μακριά, και η λογοκρισία είναι πιο αυστηρή από ποτέ.

Στο Kanal σοφά απουσιάζει η όποια πολιτική αναφορά, όσοι ξέρουν την ιστορία της εξέγερσης, ξέρουν επίσης από ποιους υποκινήθηκε και ποιοι πολέμησαν, δεν χρειάζεται να μπλέξει με τους αρμόδιους και τα ψαλίδια.

Στο Στάχτες και Διαμάντια ο Wajda επιλέγει πλευρά, με την συμπάθεια που δείχνει στους αντιφρονούντες και ειδικά στον πρωταγωνιστή. Στην σκηνή της σύλληψης του έφηβου γιού του κομματικού στελέχους, μας θέτει το ίδιο θέμα όπως και στην Γενιά, οι νεαροί Πολωνοί δεν θέλουν κανένα νταβατζή ούτε Γερμανό, ούτε Ρώσο, θέλουν ελεύθεροι να μπορούν να ζήσουν και να ερωτευτούν.

Με την τριλογία αυτή ο Wajda βάζει τις βάσεις γι αυτό που αργότερα θα ονομαστεί νέος Πολωνικός κινηματογράφος.Συστήνονται ανεπιφύλακτα και οι τρεις.

Pokolenie (1955)

http://www.imdb.com/title/tt0048500

Πολωνία

Ασπρόμαυρη 83 λεπτά

Βαθμολογία 7




Kanal(1957)
 
http://www.imdb.com/title/tt0050585

Πολωνία

Ασπρόμαυρη 91 λεπτά

Βαθμολογία 9

Popiól I Diament(1958)

 http://www.imdb.com/title/tt0052080

Πολωνία

Ασπρόμαυρη 103 λεπτά

Βαθμολογία 9